อยากให้ลูกกล้าคิดนอกกรอบ ต้องเริ่มจาก...ไม่แก้ปัญหาแทนลูก | ทักษะ EF วันละตอน

ASTA Mammy & Kids
8 ชั่วโมงที่ผ่านมา
ยาว 1 นาที

เชื่อว่าคุณพ่อคุณแม่ทุกท่านล้วนอยากเห็นลูกเติบโตมาเป็นคนเก่ง มีความสุข เเละประสบความสำเร็จในชีวิตด้วยกันทั้งนั้นใช่ไหมคะ? เราอยากเห็นลูกฉลาดหลักแหลม มีความคิดสร้างสรรค์ และที่สำคัญคือ "กล้าคิดนอกกรอบ" เพื่อรับมือกับโลกที่เปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วได้

แต่สงสัยกันไหมคะว่าการจะไปถึงจุดนั้นได้ เราในฐานะพ่อแม่ควรเริ่มต้นฝึกลูกจากตรงไหน? คำตอบอาจจะเรียบง่ายกว่าที่คิด แต่อาจจะสวนทางกับสัญชาตญาณความรักที่เรามีให้ลูกเสียด้วย นั่นคือ "การไม่แก้ปัญหาแทนลูก" นั่นเองค่ะ

การที่เรารีบเข้าไปช่วยแก้ปัญหาให้ลูกเร็วเกินไป เป็นหนึ่งในปัจจัยที่ขัดขวางพลังความคิดสร้างสรรค์เเละการรู้จักคิดนอกกรอบของลูก เป็นการปิดโอกาสให้ลูกได้ใช้ทักษะ EF (Executive Functions) ซึ่งเป็นทักษะสมองส่วนหน้า ที่เกี่ยวกับการ คิด วางแผน แก้ปัญหา และควบคุมอารมณ์

บทความนี้เราจะพาไปเจาะลึกว่าการปล่อยให้ลูกได้เผชิญหน้ากับปัญหาเล็กๆ น้อยๆ และหาทางออกด้วยตัวเอง จึงเป็นกุญแจสำคัญในการสร้างทักษะ EF ที่จะช่วยให้ลูกเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่กล้าคิด กล้าตัดสินใจ มีความคิดนอกกรอบและประสบความสำเร็จในชีวิตได้

ทำไมการ 'แก้ปัญหาแทนลูก' จึงเป็นดาบสองคม?

ในฐานะพ่อแม่แน่นอนว่าเมื่อเห็นลูกเผชิญกับปัญหา ไม่ว่าจะเล็กน้อยแค่ไหน เช่น ลูกหาของเล่นไม่เจอ ลูกต่อเลโก้ไม่ได้ หรือแม้แต่การใส่เสื้อผ้าผิดด้าน สัญชาตญาณแรกของพ่อแม่ก็จะรีบตอบสนองกับลูกทันที เช่น "เดี๋ยวแม่ช่วย", "เดี๋ยวพ่อทำให้" หรือ "อยู่นิ่งๆ เดี๋ยวก็เสร็จ" ใช่ไหมคะ?

การช่วยเหลือลูกนั้นเป็นสิ่งที่ดีและจำเป็นในบางสถานการณ์นะคะ แต่หากเราทำสิ่งนี้บ่อยครั้งจนกลายเป็นนิสัย ลูกจะถูกปิดกั้นโอกาสทองในการพัฒนาทักษะ EF ไปอย่างน่าเสียดายค่ะ แม้ว่าเราทำไปด้วยความรัก ความปรารถนาดี และอยากให้ทุกอย่างราบรื่น แต่ทุกครั้งที่เรารีบเข้าไปเเก้ปัญหาแทนให้ลูกทันที นั่นเท่ากับว่าเรากำลังปิดโอกาสอันมีค่าที่สมองส่วนหน้าของลูกจะได้พัฒนาทักษะ EF ในส่วนที่สำคัญที่สุด นั่นคือ

ความยืดหยุ่นทางความคิด เพราะการที่ลูกได้ลองวิธีใหม่ๆ เมื่อวิธีเดิมใช้ไม่ได้ การได้คิดว่า "ถ้าแบบนี้ไม่สำเร็จ จะเปลี่ยนไปทำแบบไหนดี?" ถ้าเราแก้ให้ ลูกก็จะไม่เกิดการยืดหยุ่นทางความคิด
ความสามารถในการวางแผนและลงมือทำ เมื่อลูกต้องจัดการปัญหาด้วยตัวเอง เขาจะต้องคิดตั้งแต่ต้นจนจบ (เช่น ต้องต่อบล็อกยังไงไม่ให้ล้ม? ต้องวางชิ้นใหญ่ก่อนไหม? หรือต้องใช้ตัวเชื่อมพิเศษ?) ถ้าเราทำให้ลูกก็ไม่ต้องวางแผนเอง
ความพยายามมุ่งสู่เป้าหมาย การได้เจอกับความผิดหวังเล็ก ๆ น้อย ๆ ทำให้ลูกได้ฝึกความอดทนและความพยายามที่จะลองทำใหม่จนกว่าจะสำเร็จ

เมื่อขาดการฝึกฝนเหล่านี้ ลูกอาจกลายเป็นผู้ใหญ่ที่รอให้คนอื่นมาสั่งการ หรือไม่กล้าลองวิธีใหม่ๆ เพราะกลัวความล้มเหลว หรือแม้แต่เมื่อเจอปัญหาก็ไม่รู้ว่าจะเริ่มต้นคิดและแก้ไขอย่างไร ไม่สามารถใช้ความคิดสร้างสรรค์ได้ ไม่มีความสามารถในการคิดนอกกรอบ เพราะสมองไม่ได้ฝึกการเชื่อมโยงและบริหารจัดการมาตั้งแต่เด็ก

พ่อแม่ควรทำยังไงดี?

การปล่อยให้ลูกได้เผชิญหน้ากับปัญหาเล็กๆน้อยๆด้วยตัวเอง ไม่ได้หมายความว่าเราต้องปล่อยลูกไว้ลำพังนะคะ แต่เราต้องเปลี่ยนจาก “ผู้ช่วยแก้ปัญหา” เป็น “ผู้ตั้งคำถามชวนคิด” แทน ลองดูจากสถานการณ์เหล่านี้

เมื่อลูกหาของเล่นไม่เจอ แทนที่จะรีบชี้บอกลูก ลองเปลี่ยนเป็นคำถามว่า "หนูจำได้ไหมว่าเล่นครั้งสุดท้ายที่ไหนนะ?" หรือ "ลองดูในกล่องสีแดงรึยัง?" นี่คือการฝึกทักษะ EF ด้านความจำเพื่อนำไปใช้งาน (Working Memory) เเละฝึกทักษะการคิดริเริ่ม เพื่อให้ลูกเริ่มสำรวจและหาคำตอบด้วยตัวเอง

ลูกใส่เสื้อผิดด้าน/ผิดข้าง แทนที่จะรีบจับพลิกให้ถูก ลองให้ลูกสังเกตตัวเองก่อนแล่วลองตั้งคำถามว่า "เอ๊ะ รู้สึกแปลกๆ ตรงไหนรึเปล่าลูก?" หรือ "ลองดูสิว่าแม่ใส่เสื้อเหมือนหนูไหม?" นี่คือการฝึกทักษะการยับยั้งชั่งใจ (Inhibitory Control) โดยให้ลูกรู้จักหยุดคิดและสำรวจก่อนจะทำอะไรลงไป

ลูกต่อเลโก้/บล็อกไม่สำเร็จ แทนที่จะบอกวิธี หรือต่อให้เสร็จ ลองนั่งข้างๆ แล้วพูดกับลูกว่า "ตรงนี้มันดูยากจังเลยนะ ลองดูภาพที่กล่องอีกทีสิว่ามีชิ้นไหนที่เราพลาดไปรึเปล่า?" หรือ "ถ้าลองเอาชิ้นอื่นมาประกอบดูก่อนจะได้ไหมนะ?" เพื่อช่วยฝึกทักษะ EF ด้านวางแผน (Planning) เเละการยืดหยุ่นทางความคิด ให้ลูกได้ลองผิดลองถูกและปรับเปลี่ยนวิธีการด้วยตัวเอง

การลองเปลี่ยนมาตั้งคำถามที่ไม่ได้มีคำตอบตายตัว เพื่อช่วยชี้เเนะลูกไม่ใช่การแก้ปัญหาหรือทำแทนจะช่วยเปิดพื้นที่ให้ลูกได้คิดเอง และเพื่อให้ลูกรู้สึกว่าเขามีส่วนร่วมในการหาทางออกด้วยตัวเอง เมื่อเราไม่แก้ปัญหาแทนลูก ไม่ได้หมายความว่าเราทอดทิ้งลูกนะคะ แต่มันคือการช่วยเสริมสร้างทักษะ EF ให้กับลูกในชีวิตประจำวัน

เทคนิคการช่วยฝึกให้ลูกคิดนอกกรอบ เสริมสร้างทักษะ EF

1. ใช้ตั้งคำถามกระตุ้นความคิด แทนที่จะบอให้ใช้การตั้งคำถาม เช่น "หนูคิดว่าจะทำยังไงดีนะ?", "เรามีทางเลือกอะไรบ้าง?", "ถ้าวิธีนี้ไม่ได้ผล หนูจะลองวิธีไหนต่อไป?"

2. ให้เวลาลูกได้คิดและลงมือทำ อย่าเพิ่งรีบช่วยเหลือทันทีที่เห็นลูกติดขัด ให้โอกาสลูกได้ลองคิดเอง ทำเอง ผิดพลาดเอง

3. ชื่นชมในความพยายาม ไม่ใช่แค่ผลลัพธ์ เมื่อลูกใช้ความพยายาม ไม่ว่าจะสำเร็จหรือไม่ก็ตาม ให้ชื่นชมในความตั้งใจและกระบวนการคิดของลูก เช่น "เก่งมากเลยที่ลองคิดวิธีนี้ดู!", "ถึงจะยังไม่สำเร็จ แต่แม่เห็นว่าหนูพยายามเต็มที่แล้วนะ"

4. สร้างโอกาสให้ลูกได้เจอสถานการณ์ที่ต้องแก้ปัญหา ไม่ว่าจะเป็นกิจกรรมง่ายๆ ในบ้าน เช่น การจัดของเล่น การช่วยหยิบจับของ การเตรียมตัวไปโรงเรียน หรือแม้แต่การเล่นของเล่นเสริมพัฒนาการที่ต้องใช้การคิดวางแผน

5. เป็นผู้ฟังที่ดีและให้กำลังใจ เมื่อลูกเล่าปัญหาให้ฟัง ให้รับฟังอย่างตั้งใจ และแสดงความเข้าใจในความรู้สึกของลูก ก่อนจะชวนคิดหาทางออกร่วมกัน

ในทุกๆ ครั้งที่พ่อแม่ให้โอกาสลูกได้เผชิญหน้ากับความท้าทายเล็กๆ และต้องใช้ความคิดของตัวเองในการหาทางออก ไม่ว่าผลลัพธ์จะเป็นอย่างไร นั่นคือการที่สมองส่วนหน้าของลูกกำลังทำงานเพื่อพัฒนาทักษะ EF อย่างเต็มที่ การลดบทบาทการเป็น “คนแก้ปัญหา” และเพิ่มบทบาทการเป็น “ผู้ชี้แนะให้คำปรึกษา” จะช่วยให้ลูกของเราไม่เพียงแต่เติบโตเป็นคนที่รู้จักรับผิดชอบ แต่ยังเป็นคนที่กล้าคิดนอกกรอบ กล้าเผชิญหน้ากับความท้าทาย และสามารถสร้างสรรค์หนทางใหม่ ๆ ให้กับชีวิตของเขาเองได้อย่างมั่นคง นี่คือรากฐานของการ "คิดนอกกรอบ" เพื่อให้ลูกได้เผชิญกับโลกที่เปลี่ยนแปลงไปอย่างรวดเร็วในอนาคตได้อย่างแท้จริงนั่นเองค่ะ