รู้ทัน 'กับดัก' ที่ทำร้าย EF ลูกแบบไม่รู้ตัว พร้อมวิธีแก้ไข

ในยุคที่ต้องเผชิญกับความเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา การเตรียมความพร้อมให้ลูกน้อยเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่แข็งแกร่งและมีความสุข ไม่ได้ขึ้นอยู่กับแค่ผลการเรียนดีเยี่ยมเท่านั้น แต่ยังรวมถึง ทักษะ EF หรือ Executive Functions ซึ่งเป็นกลุ่มทักษะการบริหารจัดการสมองที่จำเป็นต่อการใช้ชีวิตและประสบความสำเร็จในทุกด้าน แต่บ่อยครั้งที่คุณพ่อคุณเเม่อาจเผลอสร้าง “กับดัก” ที่ทำร้ายทักษะ EF ของลูกโดยไม่รู้ตัว 

บทความนี้พี่แอสต้าชวนคุณพ่อคุณแม่ทุกคนไปสำรวจพฤติกรรมเสี่ยงเหล่านั้นว่ามีอะไรบ้าง พร้อมแนะนำวิธีแก้ไขที่คุณพ่อคุณแม่สามารถนำไปปรับใช้ได้จริง

กับดักที่ทำร้ายทักษะ EF ลูกแบบไม่รู้ตัว

แม้จะทราบกันดีว่าทักษะ EF สำคัญต่อพัฒนาการลูกแค่ไหน แต่หลายครั้งที่คุณพ่อคุณแม่เองก็อาจเผลอทำพฤติกรรมบางอย่างที่ไปขัดขวางการพัฒนาทักษะนี้ของลูกโดยไม่ตั้งใจ มาดูกันว่ามีกับดักอะไรบ้างที่คุณควรระวัง

• กับดักที่ 1 : พ่อ-แม่ทำให้หมดทุกอย่าง

เมื่อลูกไม่ต้องลงมือทำอะไรเองเลย ไม่ต้องวางแผน ไม่ต้องแก้ปัญหาด้วยตัวเอง ลูกจะขาดโอกาสในการฝึกฝนทักษะการคิด การตัดสินใจ และการแก้ไขปัญหา

วิธีแก้ไข : เปิดโอกาสให้ลูกได้ลองผิดลองถูกบ้าง ให้ลูกรับผิดชอบงานที่เหมาะสมกับวัย เช่น เก็บของเล่นเอง แต่งตัวเอง เลือกเสื้อผ้าเอง แม้จะช้าหน่อยหรือไม่สมบูรณ์แบบ คุณพ่อคุณแม่ต้องใช้ความอดทนและให้กำลังใจเมื่อลูกสามารถทำกิจกรรมต่างๆได้เอง

• กับดักที่ 2 : ใช้หน้าจอเป็นพี่เลี้ยงลูก

การให้ลูกดูโทรศัพท์หรือแท็บเล็ตเพื่อให้อยู่นิ่งๆ เป็นเรื่องที่พ่อแม่ยุคนี้ทำกันบ่อย เพราะสะดวกและลูกดูสนุกดี แต่การใช้สื่อดิจิทัลมากเกินไป โดยเฉพาะแบบไม่มีปฏิสัมพันธ์หรือไม่มีเวลาเล่นอย่างอื่นเลย รวมไปถึงเนื้อหาที่ดูก็ไม่ได้ส่งเสริมการคิดวิเคราะห์ ทำให้สมองส่วนหน้าไม่ได้ทำงานเต็มที่ ขาดโอกาสในการฝึกสมาธิ การยับยั้งชั่งใจ และการใช้จินตนาการ ทำให้สมองของลูกไม่ได้ฝึกควบคุมตนเอง ไม่มีโอกาสฝึกความอดทน ซึ่งเป็นพื้นฐานที่สำคัญของทักษะ EF

วิธีแก้ไข : จำกัดเวลาหน้าจออย่างเคร่งครัด ชวนลูกทำกิจกรรมที่หลากหลาย เช่น อ่านหนังสือ เล่นเกมกระดาน เล่นนอกบ้าน หรือทำกิจกรรมศิลปะ เพื่อเป็นการลดชั่วโมงการใช้หน้าจอให้ลูกนั่นเอง

• กับดักที่ 3 : ตารางเวลาที่แน่น และพ่อแม่คอยควบคุมลูกทุกอย่าง

คุณพ่อคุณแม่หลายบ้านอาจมีการจัดตารางกิจกรรมที่อัดแน่นให้ลูกตั้งแต่เช้าจรดเย็น ไม่ว่าจะเป็นการเรียนพิเศษ ดนตรี กีฬา หรือศิลปะ ทำให้ลูกไม่มีเวลาได้เล่นอิสระ ไม่มีเวลาคิดริเริ่ม หรือเลือกทำในสิ่งที่ตัวเองสนใจ การจัดตารางที่เข้มงวดเกินไป ทำให้ลูกไม่มีพื้นที่สำหรับการฝึกตัดสินใจ วางแผน และบริหารเวลาด้วยตัวเอง ซึ่งเป็นส่วนสำคัญของทักษะ EF

วิธีแก้ไข : ลดกิจกรรมที่มากเกินไป ให้ลูกมีเวลาว่างสำหรับการเล่นอิสระ (Free Play) ซึ่งเป็นเวลาที่ลูกจะได้ใช้จินตนาการ ทดลอง และแก้ปัญหาด้วยตัวเอง หรือให้ลูกมีส่วนร่วมในการวางแผนกิจกรรมประจำวันบ้าง เพื่อฝึกทักษะ EF ด้านการวางแผนและการบริหารเวลา

• กับดักที่ 4 : "ห้ามทำ!" เน้นการห้ามมากกว่าการสอน

การใช้คำสั่งห้าม หรือการลงโทษที่เน้นการหยุดพฤติกรรมโดยไม่ให้เหตุผลหรือทางเลือกอื่น จะทำให้ลูกไม่เข้าใจถึงผลลัพธ์ของการกระทำ และไม่สามารถพัฒนาทักษะ EF ด้านการยับยั้งชั่งใจ หรือการควบคุมอารมณ์ได้ดีพอ ลูกอาจจะหยุดทำเพราะกลัว แต่ไม่ได้เรียนรู้ที่จะคิด วิเคราะห์เเละตัดสินใจด้วยตัวเอง

วิธีแก้ไข : อธิบายเหตุผลให้ลูกเข้าใจว่าทำไมถึงห้าม และเสนอทางเลือกที่เหมาะสม เช่น "ไม่ควรวิ่งในบ้านนะลูก เดี๋ยวจะหกล้มได้ เราออกไปวิ่งเล่นที่สวนดีไหม" การสอนให้ลูกรู้จักรอคอย ควบคุมอารมณ์ และเลือกทำในสิ่งที่ถูกต้อง จะช่วยเสริมสร้างทักษะ EF ได้อย่างยั่งยืน

• กับดักที่ 5 : ไม่ให้ลูกได้ลองผิดลองถูก

คุณพ่อคุณแม่บางบ้านอยากให้ลูกทำได้เร็วเเละดี เลยไม่ยอมให้ลูกได้ทำอะไรผิด เช่น เห็นลูกจะรินน้ำเองก็รีบห้ามทันที เพราะกลัวหก, เห็นลูกใส่รองเท้าผิดก็รีบเเก้ให้ พฤติกรรมแบบนี้ทำให้ลูกไม่ได้ลอง ได้พลาด หรือไม่ได้เรียนรู้ว่าความผิดพลาดคือส่วนหนึ่งของการเติบโต ซึ่งเป็นหัวใจของทักษะ EF ในการฝึกคิดเชิงระบบและแก้ไขตนเอง

วิธีแก้ไข : เปิดโอกาสให้ลูก “ลอง” อย่างปลอดภัย เช่น ให้รินน้ำเอง แม้จะหกเลอะเทอะไปบ้าง แต่ลูกจะมีโอกาสได้ลงมือเรียนรู้ด้วยตัวเอง หลังจากนั้นค่อยชวนตั้งคำถามกลับว่า “คราวหน้าลูกคิดว่าจะทำยังไงให้ไม่หกนะ?”

• กับดักที่ 6 : ลูกต้องห้ามผิดพลาด ทุกอย่างต้องเพอร์เฟกต์  

การคาดหวังให้ลูกสมบูรณ์แบบตลอดเวลา กดดันให้ลูกต้องประสบความสำเร็จ ทำให้ลูกขาดความกล้าที่จะลองทำสิ่งใหม่ๆ เพราะกลัวความผิดพลาด ซึ่งขัดขวางการพัฒนาการยืดหยุ่นทางความคิด (Cognitive Flexibility) และความกล้าที่จะเรียนรู้จากประสบการณ์

วิธีแก้ไข : เน้นกระบวนการเรียนรู้มากกว่าผลลัพธ์ สอนให้ลูกรู้จักยอมรับความผิดพลาดว่าเป็นส่วนหนึ่งของการเรียนรู้ และเป็นโอกาสในการเติบโต

• กับดักที่ 7 : ขาดการเชื่อมโยงความสัมพันธ์ที่ดี" 

ความสัมพันธ์ที่ดี = พื้นฐาน EF แข็งแรง

เด็กจะพัฒนาทักษะ EF ได้ดีต้องมีความรู้สึก "ปลอดภัย อุ่นใจ และไว้ใจ" พ่อแม่ก่อน ความสัมพันธ์ในบ้านที่อบอุ่นเป็นรากฐานสำคัญของการพัฒนาสมองของเด็ก ดังนั้นการขาดความสัมพันธ์ที่ดีอาจส่งผลกระทบต่อการควบคุมอารมณ์และพฤติกรรม

วิธีแก้ไข : ใช้เวลากับลูกอย่างมีคุณภาพ แสดงความรัก ความเข้าใจ รับฟังและตอบสนองความต้องการของลูกอย่างเหมาะสม สร้างบรรยากาศที่ปลอดภัยและสนับสนุนให้ลูกกล้าแสดงออก เสริมสร้างทักษะ EF ให้ลูกรักอย่างยั่งยืน

การเสริมสร้าง ทักษะ EF ให้ลูกไม่ใช่เรื่องยาก แต่ต้องอาศัยความเข้าใจและความใส่ใจจากคุณพ่อคุณแม่ สามารถช่วยส่งเสริมทักษะ EF ให้ลูกได้ด้วยการเรียนรู้ที่จะสังเกตและปรับเปลี่ยนวิธีการเลี้ยงดูด้วยความเข้าใจเเละเทคนิคที่เหมาะสม โดยสามารถเริ่มต้นจากสิ่งเล็กๆ น้อยๆ ในชีวิตประจำวัน และการเปิดโอกาสให้ลูกได้คิด ได้ทำ ได้เรียนรู้จากประสบการณ์จริง จะเป็นรากฐานสำคัญที่ช่วยให้ลูกของเราเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่แข็งแกร่ง มีความพร้อมที่จะรับมือกับทุกสถานการณ์ในอนาคต

มากกว่า ‘ของเล่น’ คือเห็นคุณได้เล่นกับลูก

วันนี้คุณเล่นกับลูกแล้วหรือยัง?

-A.smartbrain-